Chào mừng kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công (19-8-1945 - 19-8-2025): Nhớ mùa thu cách mạng

3 giờ trướcBài gốc

Những ngày này, trời Khánh Hòa xanh ngắt một màu. Nhìn lá cờ Tổ quốc tung bay trong nắng, chúng ta thêm tự hào về trang sử hào hùng Cách mạng Tháng Tám năm 1945. Từ ngày 14-8 đến 22-8-1945, dưới sự lãnh đạo của Đảng, nhân dân các địa phương trong tỉnh đã lần lượt đứng lên khởi nghĩa giành chính quyền, góp phần vào thắng lợi chung của cả dân tộc.

Nha Trang những ngày lịch sử

Theo Lịch sử Đảng bộ tỉnh, Khánh Hòa là một trong những địa phương có phong trào cách mạng phát triển rất sớm. Đến năm 1945, lực lượng Việt Minh ở đây đã đông đảo. Đêm 12-8-1945, nhận được tin Nhật sắp đầu hàng quân đồng minh, lãnh đạo Ủy ban Việt Minh tỉnh họp khẩn và thống nhất phải tận dụng thời cơ để phát động khởi nghĩa trong toàn tỉnh. Sau cuộc họp, một số lãnh đạo Việt Minh đã về địa phương lãnh đạo nhân dân khởi nghĩa giành chính quyền. Vạn Ninh đã nổ súng đầu tiên, khởi nghĩa thắng lợi vào rạng sáng 14-8. Tiếp đó, nhân dân Ninh Hòa đứng lên khởi nghĩa giành chính quyền ở các vùng nông thôn. Trước diễn biến thuận lợi, đêm 15-8, Tỉnh ủy lâm thời mở cuộc họp để chuẩn bị khởi nghĩa giành chính quyền trong toàn tỉnh, mấu chốt là cuộc khởi nghĩa ở Nha Trang. "Khởi nghĩa giành chính quyền ở tỉnh lỵ Nha Trang là một vấn đề hết sức quan trọng và khá mạo hiểm, bởi vì ở Nam Trung Bộ chưa đâu có khởi nghĩa giành chính quyền tỉnh, lệnh khởi nghĩa của cấp trên chưa đến nơi, trong tỉnh lại có cả sư đoàn lính Nhật, riêng ở Nha Trang có trên 3.000 tên" - Lịch sử Đảng bộ tỉnh ghi rõ.

Tranh vẽ nhân dân Nha Trang khởi nghĩa giành chính quyền vào ngày 19-8-1945.

Nhận định thời cơ lịch sử đã đến, đêm 17-8-1945, Đại hội Việt Minh toàn tỉnh họp tại nhà ông Trần Dzụ Châu (phường Nam Nha Trang hiện nay) để bàn kế hoạch khởi nghĩa giành chính quyền tỉnh; bầu UBND Cách mạng lâm thời. "Tôi còn nhớ một cử chỉ của anh Hiền hôm ấy: Anh đặt khẩu súng lên bàn và tuyên bố thiết quân luật trong hội nghị là "nội bất xuất, ngoại bất nhập", tạo một không khí trang nghiêm cho hội nghị lịch sử này. Hội nghị kéo dài đến gần sáng, bàn từng chi tiết tiến hành cuộc khởi nghĩa, có sự phân công rõ ràng, đầy đủ" - ông Trần Oanh, người kéo cờ trong ngày khởi nghĩa tại sân vận động Nha Trang kể lại trong thiên hồi ức Những ngày tháng Tám của Nha Trang (in trong tập Mặt trận Nha Trang - Khánh Hòa)

Một thuận lợi lớn cho việc khởi nghĩa đó là chính quyền tay sai giao cho đồng chí Đào Thiện Thi - cán bộ Việt Minh nhưng làm thủ lĩnh Liên đoàn Thanh niên Khánh Hòa - tổ chức cuộc mít tinh lớn dành cho thanh niên vào chiều 19-8 để mừng Chính phủ bù nhìn Trần Trọng Kim. Tỉnh ủy lâm thời và Ủy ban khởi nghĩa tỉnh quyết định lợi dụng cuộc mít tinh này để biến thành cuộc khởi nghĩa giành chính quyền tỉnh. Ngoài lực lượng ở Nha Trang, lãnh đạo cách mạng còn quyết định huy động thêm quần chúng ở huyện Vĩnh Xương và phủ Diên Khánh tham gia khởi nghĩa. Ủy ban khởi nghĩa cũng cử lực lượng khống chế quan lại tay sai, mật thám, hiến binh Nhật ở lễ mít tinh, đồng thời bố trí lực lượng canh gác ở các công sở để chờ quân khởi nghĩa đến chiếm.

Trưa 19-8, từng đoàn người công khai mang gậy gộc, dây thừng, cầm cờ "quẻ ly" của Chính phủ bù nhìn Trần Trọng Kim nhưng bên trong giấu cờ đỏ sao vàng và băng khẩu hiệu, rầm rập kéo về sân vận động Nha Trang. Đến chiều, một rừng người đã phủ kín sân vận động. Quan lại chính phủ bù nhìn, hiến binh Nhật, mật thám đều có mặt đông đủ. Các đội tự vệ cách mạng và lực lượng yêu nước trong đội hình lính khố xanh bám chặt bọn quan lại và những tên Việt gian đầu sỏ để sẵn sàng trấn áp ngay hành động chống đối.

15 giờ, cuộc khởi nghĩa của nhân dân Nha Trang bắt đầu. Đồng chí Trần Oanh đứng sẵn ở chân cột cờ bất ngờ hạ cờ "quẻ ly" và nhanh chóng buộc lá cờ đỏ sao vàng của cách mạng từ từ kéo lên trong tiếng hò reo của quần chúng nhân dân. Phút chốc, băng rôn, biểu ngữ của Việt Minh được tung ra khắp nơi. Bọn địch ngơ ngác, nhốn nháo. Một viên sĩ quan Nhật định bước lên liền bị tự vệ của ta chặn lại yêu cầu đứng yên tại chỗ. Đồng chí Đào Thiện Thi bước lên diễn đàn, thay mặt Ủy ban Việt Minh tỉnh Khánh Hòa tuyên bố xóa bỏ chính quyền bù nhìn tỉnh, chính quyền từ nay thuộc về Mặt trận Việt Minh và kêu gọi đồng bào ủng hộ Mặt trận Việt Minh, ủng hộ chính quyền cách mạng. Sau lời tuyên bố lịch sử, lập tức 6 tự vệ với súng lục trong tay bao vây toàn bộ quan chức chính quyền tay sai và các sĩ quan Nhật giữa cuộc mít tinh, những đội tự vệ của ta kèm sát từ trước bắt trói gô bọn mật thám và bọn phản động thân Nhật. "Tôi được giao nhiệm vụ bắt giữ Phan Thanh Kỷ cùng bọn đầu sỏ ngồi trên lễ đài. Kế hoạch đặt ra là, khi anh Đào Thiện Thi đọc diễn văn vạch trần tội ác đế quốc Pháp, phát xít Nhật, xóa bỏ bộ máy ngụy quyền, tuyên bố chính quyền về tay nhân dân thì tôi bắt đầu hành động" - ông Nguyễn Đình Bảy nhớ lại trong hồi ức Nha Trang trong lòng tôi. Hành động chớp nhoáng của ta đã trấn áp ngay lực lượng phản động, bảo vệ an toàn cho cuộc khởi nghĩa.

Cuối giờ chiều, cuộc mít tinh biến thành cuộc tuần hành thị uy. Quần chúng chia thành nhiều đoàn tỏa ra đi chiếm kho bạc, nhà đèn, máy nước, các công sở, cơ quan chính quyền bù nhìn các cấp, chiếm doanh trại lính khố xanh, mở nhà lao giải phóng tù nhân. Đoàn tuần hành đông nhất kèm sát viên tuần vũ Phan Thanh Kỷ tiến thẳng đến tòa sứ nơi đóng chân cơ quan đầu não của chính quyền bù nhìn, tịch thu ấn tín và các phương tiện làm việc. Tại đây, UBND cách mạng lâm thời tỉnh Khánh Hòa ra mắt nhân dân. Đồng chí Nguyễn Văn Chi - Chủ tịch UBND cách mạng lâm thời thông báo vắn tắt chính sách của Việt Minh và kêu gọi đồng bào đoàn kết, đấu tranh giữ vững chính quyền cách mạng.

Ký ức ngày khởi nghĩa

Thắng lợi của Khánh Hòa (cũ) trong việc khởi nghĩa giành chính quyền đã tiếp thêm niềm tin cho những người lãnh đạo phong trào cách mạng ở Ninh Thuận (phía nam tỉnh Khánh Hòa ngày nay). Theo lịch sử Đảng bộ tỉnh Ninh Thuận (cũ), được tin chiều 21-8-1945, tổ chức Thanh niên tiền tuyến thân Nhật sẽ tổ chức mít tinh tại sân Trường Tiểu học làng Bảo An, ngay trưa 20-8-1945, Ủy ban Việt Minh tỉnh Ninh Thuận (cũ) họp bất thường quyết định biến cuộc mít tinh trên thành cuộc mít tinh công khai của Việt Minh, kêu gọi quần chúng đứng lên giành chính quyền.

Ông Tu Tấn Minh kể chuyện về ngày khởi nghĩa giành chính quyền ở Phan Rang.

15 giờ ngày 21-8-1945, đông đảo Thanh niên cứu quốc, công nhân, quần chúng cách mạng được trang bị vũ khí thô sơ, băng rôn, khẩu hiệu, cờ đã biến cuộc mít tinh của địch thành cuộc biểu tình tuần hành thị uy của quần chúng cách mạng và nhanh chóng giành chính quyền ở Tháp Chàm. 18 giờ 45 phút cùng ngày, đoàn biểu tình kéo xuống Phan Rang, phối hợp với lực lượng cách mạng khống chế các công sở, đồn trại của binh lính tay sai Nhật. Tỉnh trưởng Phan Văn Phúc giao nộp ấn tín, chìa khóa, chỉ kho bạc cho Việt Minh, đánh dấu chính quyền cấp tỉnh đã về tay nhân dân. Dưới sự lãnh đạo của cán bộ Việt Minh các cấp, từ ngày 21 đến 22-8-1945, hầu hết các làng, huyện, tổng trong tỉnh nhanh chóng giành được chính quyền.

80 năm đã trôi qua, song ký ức về mùa thu lịch sử năm 1945 vẫn dạt dào cảm xúc với những người chứng kiến. Ở tuổi 97, ông Tu Tấn Minh (nguyên Phó Bí thư Thị ủy Phan Rang - Tháp Chàm) vẫn nhớ khá rõ về những ngày mùa thu lịch sử của dân tộc. "Ngày 21-8-1945 - ở tuổi 17, thấy đoàn mít tinh của Việt Minh cầm lá cờ đỏ sao vàng, vừa đi vừa hát chào mừng chính quyền về tay nhân dân, tôi cùng các thanh niên ở địa phương reo hò, kéo nhau đi theo đoàn. Trên khắp các nẻo đường, lá cờ đỏ sao vàng tung bay giữa niềm hân hoan của người dân địa phương khi được làm chủ đất nước, làm chủ tương lai, vận mệnh của chính mình. Những ngày tháng Tám ấy, ánh sáng của cách mạng soi rọi khắp nơi, thôi thúc tôi đi theo Đảng, theo Bác suốt cuộc đời" - ông Tu Tấn Minh xúc động nhớ lại.

"Súng nổ rung trời giận dữ/Người lên như nước vỡ bờ/Nước Việt Nam từ máu lửa/Rũ bùn đứng dậy sáng lòa" - những câu thơ trong bài "Đất nước" của nhà thơ Nguyễn Đình Thi đã khái quát khí thế quật khởi của cả dân tộc Việt Nam trong công cuộc đấu tranh giành độc lập. 80 năm đã qua, lớp người như ông Minh không còn nhiều, nhưng người Việt Nam vẫn sẽ luôn nhớ mãi những trang sử hào hùng của mùa thu cách mạng năm 1945.

XUÂN THÀNH - LÂM ANH

Nguồn Khánh Hòa : http://www.baokhanhhoa.vn/chinh-tri/202508/chao-mung-ky-niem-80-nam-cach-mang-thang-tam-thanh-cong-19-8-1945-19-8-2025-nho-mua-thu-cach-mang-2aa55c2/