Xác định chính xác quy mô nền điện Kính Thiên, mở ra hướng phục dựng khả thi

3 giờ trướcBài gốc

Hạ giải nhà Pháo binh, nghiên cứu toàn diện khu vực

Để thực hiện được cuộc khai quật khảo cổ nền điện Kính Thiên, Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long – Hà Nội đã phải thận trọng từng bước, thực hiện đúng Quyết định số 46 COM 7B.43 và Quyết định số 47 COM 7B.92 của Ủy ban Di sản Thế giới đồng thuận với các nội dung đề xuất của Việt Nam về định hướng, tầm nhìn nghiên cứu, bảo tồn và phát huy giá trị Di sản thế giới Khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội.

Cuộc khai quật được thực hiện trên cơ sở hạ giải tòa nhà thời cận hiện đại hiện đang án ngữ bên trên đường Ngự Đạo của trục chính tâm Hoàng thành Thăng Long (ảnh: VQ)

6 tòa nhà thời cận hiện đại hiện đang án ngữ bên trên đường Ngự Đạo của trục chính tâm Hoàng thành Thăng Long đã được hạ giải là: Tòa nhà Pháo binh (CT04), tòa nhà Cục Tác chiến (CT17) và 04 tòa nhà (CT20, 21, 24, 25) để tạo mặt bằng cho công tác khảo cổ học hướng tới việc nghiên cứu toàn diện khu vực Chính điện Kính Thiên và không gian Chính điện Kính Thiên.

Ông Nguyễn Thanh Quang, Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long – Hà Nội cho biết, công tác hạ giải được tiến hành theo đúng Quy trình đã báo cáo UNESCO, hạ giải có kiểm soát theo hướng dẫn thực hiện Hiến chương Quốc tế về Bảo tồn và Trùng tu Di tích và Di chỉ 1964 (Hiến chương Venice 1964), theo Luật Di sản văn hóa Việt Nam 2024.

Sáng tỏ quy mô và nền móng kiến trúc Chính điện

PGS.TS Tống Trung Tín – Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam, chủ trì Dự án khai quật Chính điện Kính Thiên cho biết, với diện tích thăm dò hơn 580m, địa tầng khu vực khai quật hiện tại dày 6m, bao gồm 6 lớp văn hóa, kéo dài từ thời Tiền Thăng Long (thế kỷ 7 - 10) đến thời hiện đại (thế kỷ 19 - 20), trong đó lớp văn hóa thời Lê dày nhất - gần 3m gồm lớp Lê sơ và Lê Trung hưng tiếp nối nhau.

Chân tảng cột

Tương ứng với các tầng văn hóa kể trên là dấu tích kiến trúc của các thời kỳ gồm: 1 hàng gạch đỏ thời Trần (thế kỷ 13 - 14), 01 hàng gạch xám thời Lê sơ (thế kỷ 15 - 16), 1 nền đá lát Ngự Đạo, 14 móng kiến trúc của Chính điện Kính Thiên thời Trung hưng (thế kỷ 17 - 18) nâng tổng số móng cột đã phát lộ của Chính điện Kính Thiên qua các năm 2011, 2023 và 2025 là 30 trên tổng số 36 móng với 2 loại móng là móng đơn và móng kép, thời Nguyễn (thế kỷ 19) phát lộ 02 cống nước, 26/64 móng cột của kiến trúc điện Long Thiên (thời Nguyễn).

Cũng theo PGS.TS Tống Trung Tín, dấu tích điện Long Thiên là hoàn toàn trùng khớp với giới hạn Đông - Tây của tòa nhà Pháo binh thời Pháp thuộc. Hệ thống móng cột và cống thoát nước đã phát lộ cho phép khẳng định điện Long Thiên được vua Gia Long cho xây dựng theo kiến trúc đặc trưng của triều Nguyễn là “trùng thiềm điệp ốc” với 2 tòa nhà là tiền điện và chính điện được đặt chung trên cùng một nền móng và kết nối với nhau bằng gian thừa lưu.

Cuộc khai quật cũng đã đã làm sáng tỏ quy mô và nền móng kiến trúc Chính điện Kính Thiên thời Lê, điện Long Thiên thời Nguyễn và lần đầu tiên phát hiện dấu tích văn hóa thời Lý, Trần, Tiền Thăng Long ở đây.

Nền điện Kính Thiên từng được chính sử ghi chép được đắp hoàn toàn nhân tạo, toàn bộ mặt bằng của khu vực này được đắp đầm quy chuẩn bao gồm đất sét và các vật liệu vỡ. Sau đó mới quy hoạch các vị trí móng cột rõ ràng và đầy đủ nhất là móng cột điện Kính Thiên thời Lê Trung hưng.

Hệ thống các móng cột thời này bao gồm 2 loại móng là móng đơn và móng kép. Trong đó, các móng đơn có kích thước từ 2,8 - 3,5 x 2,5 - 3,5m, các móng kép có kích thước 5,4 - 6,1 x 2,7 - 3m được tạo bởi 81 lớp đầm, dày 4m. Đây là loại móng cột có kích thước lớn nhất trong lịch sử móng cột kiến trúc Việt Nam. Đặc biệt, hệ thống các móng đơn này đều được phân bố trong lòng của kiến trúc, trong khi hệ thống các móng kép chủ yếu được phân bố ở rìa bên ngoài.

“Dựa trên hệ thống móng đã xuất lộ tạm thời có thể khẳng định giới hạn theo chiều đông - tây của điện Kính Thiên bao gồm 9 gian. Giới hạn theo chiều bắc - nam vẫn cần tiếp tục nghiên cứu để khẳng định chính xác mặt bằng quy hoạch của điện Kính Thiên thời Lê’ – PGS – TS Tống Trung Tín khẳng định.

Căn cứ vào các dấu tích kiến trúc, các nhà khảo cổ học đưa ra nhận định, các móng nền và móng cột kiến trúc điện Kính Thiên thời Lê sơ và Lê Trung hưng (thế kỷ 15 - 18) được xây dựng trên móng nền đất sét thời Trần (thế kỷ 13 - 14), thời Lý (thế kỷ 11 - 12) và thời trước Lý (thế kỷ 7 - 10). Theo sử sách thì Chính điện Kính Thiên thời Lê được xây dựng trên nền điện Thiên An thời Lý và thời Trần. Tại vị trí hố thăm dò nhỏ đã ghi nhận có sự xuất lộ các dấu tích văn hóa xác thực của 3 thời kỳ nêu trên.

Tuy nhiên, do điều kiện yêu cầu bảo tồn của UNESCO đối với nền điện Kính Thiên thời Lê và thực tế mặt bằng hết sức phức tạp nên cuộc khai quật chưa thể làm rõ được dấu tích chi tiết, cụ thể của các kiến trúc thời kỳ Lý - Trần mà chỉ dừng ở mức độ thăm dò để xác định có 6 lớp nền kiến trúc của 6 thời kỳ khác nhau từ thời Đại La (khoảng thế kỷ 7 - 9) được sử dụng đến thế kỷ 10 qua các thời Lý - Trần - Lê sơ - Lê Trung hưng - Nguyễn - Cận hiện đại chồng xếp lên nhau tại nền điện Kính Thiên.

“Tín hiệu” đặc biệt quan trọng về điện Thiên An

Trong khi, dấu tích về điện Kính Thiên thời Lê và điện Long Thiên thời Nguyễn là điều đã được khăng định thì câu chuyện về điện Thiên An thời Lý, thời Trần ở đây bước đầu mới chỉ xác nhận các tín hiệu khoa học cực kỳ quan trọng, đó là các lớp văn hóa mà thực chất là các lớp đất đắp thời Lý, thời Trần tiếp liền với các lớp đất đắp thời Lê ở bên trên.

“Bước đầu chúng tôi nghĩ rằng các lớp đất đắp thời Lý - Trần có thể chính là dấu tích của điện Thiên An thời Lý và thời Trần. Do điều kiện, không thể khai quật mở rộng ở lớp văn hóa Lý để kiểm chứng, các thành phần kiến trúc khác ở lớp nền này như: móng nền, bó nền, quy mô... Tuy nhiên, đối chiếu với các tài liệu khác như thư tịch cổ, các cứ liệu khảo cổ học thời Lý đã và đang xuất hiện dày đặc quanh nền điện Kính Thiên, dấu tích điều tra thực địa ở vùng đệm cho thấy giả thiết của GS Trần Quốc Vượng năm 1966 là điện Thiên An ở cùng vị trí với điện Kính Thiên là có cơ sở khoa học. Hiển nhiên, để có thế khẳng định điều này, liên ngành Sử học - Khảo cổ học cần tiếp tục đề xuất các giải pháp nghiên cứu phù hợp và lâu dài trong tương lai”- chủ trì Dự án khai quật Chính điện Kính Thiên nói.

Phục dựng chính điện “quan trọng bậc nhất”

Cuộc khai quật khảo cổ học tại khu vực nền điện Kính Thiên năm 2025 đã đem lại nhiều nhận thức mới, minh chứng tầm quan trọng và vị trí thiêng liêng bậc nhất của nền điện Kính Thiên đối với lịch sử - văn hóa Thăng Long nói riêng, Đại Việt nói chung trong tiến trình lịch sử văn hóa hàng nghìn năm của dân tộc. Đây cũng là cơ sở khoa học có tính xác thực nhất góp phần quyết định phục vụ chiến lược phục dựng Chính điện Kính Thiên và không gian Chính điện Kính Thiên thời Lê.

Một tầng văn hóa dày 6m đã được phát hiện, đem lại nhiều nhận thức mới, tiến thêm một bước quan trọng, khẳng định vị trí, cấu trúc của nền điện Kính Thiên qua các triều đại từ tiền Thăng Long cho tới Lý, Trần, Lê, Nguyễn

Đối với kế hoạch phục dựng Chính điện Kính Thiên, PGS.TS Tống Trung Tín cho rằng, sẽ phải thực hiện dưới sự hướng dẫn của UNESCO một cách bài bản, cụ thể và chi tiết cùng với đó là sự hướng dẫn của ICOMOS (Hội đồng Di tích và Di chỉ quốc tế) và sự tham khảo kinh nghiệm của Cố đô Nara – Nhật Bản. Bên cạnh đó, cũng cần có chiến lược tổng hợp toàn diện về khảo cổ học, lịch sử, kiến trúc và cả các yếu tố phi vật thể. Trong đó, nhấn mạnh về kiến trúc móng nền – thông qua kết quả khai quật khảo cổ, độ cao, diện tích, bậc thềm, bó nền. So sánh với hệ thống kiến trúc cổ ở Lam Kinh, Thành nhà Hồ và Điện Thái Hòa, nghiên cứu cấu trúc bộ khung gỗ, vì kèo cùng những vật liệu kiến trúc, mô hình kiến trúc đã được tìm thấy qua các đợt khai quật trong suốt hơn 20 năm qua.

KTS Đào Ngọc Nghiêm khẳng định, việc phục dựng Chính điện Kính Thiên là hết sức thuyết phục. Tuy nhiên, cần nghiên cứu kỹ về cốt nền, vật liệu xây dựng và vật liệu liên kết.

Tiến sĩ Nguyễn Văn Sơn, Chủ tịch Hội Sử học Hà Nội cho rằng, đây là thời cơ thuận lợi để có thể phục dựng điện Kính Thiên. Chính vì thế cần có các công trình hợp tác nghiên cứu giữa các chuyên gia về kiến trúc-mỹ thuật-văn hóa và lịch sử, để đưa ra mô hình kiến trúc sát với lịch sử nhất có thể.

Các hiện vật được tìm thấy thông qua đợt khai quật

Giáo sư Nguyễn Quang Ngọc – Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam đánh giá, chỉ riêng việc hạ giải các tòa nhà ở thời hiện đại rồi tiến hành khai quật khảo cổ học nền điện Kính Thiên đã là việc vô cùng “kỳ diệu” và đặc biệt có ý nghĩa đối với việc tiếp nối những nghiên cứu về Hoàng Thành Thăng Long.

Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam cho rằng, cần mở rộng quy mô khai quật ở khu vực này, đào sâu thêm nữa để có cái nhìn sâu sắc và toàn cảnh. Đồng thời, triển khai nghiên cứu đồng bộ và sâu hơn nữa về lịch sử kiến trúc của tòa Chính điện. Việc khôi phục Chính điện Kính thiên không phải trên cơ sở nguyên tắc, ước vọng mà là trách nhiệm của thế hệ ngày hôm nay. Đó là trái tim của Hoàng Thành Thăng Long, là biểu tượng của Văn minh Đại Việt như Nguyễn Trãi đã viết trong Cáo Bình ngô: "Như nước Đại Việt ta từ trước, vốn xưng nền văn hiến đã lâu”.

Thiên An

Nguồn ANTĐ : https://anninhthudo.vn/xac-dinh-chinh-xac-quy-mo-nen-dien-kinh-thien-mo-ra-huong-phuc-dung-kha-thi-post634027.antd